انواع بورس:

 

بورس اوراق بهادار:

بورس اوراق بهادار به عنوان اولین بورس ایران با هدف ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به‌منظور ایجاد ارزش افزوده برای ذی‌نفعان بازار سرمایه فعالیت خود را در قالب سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران از بهمن ماه ۱۳۴۶ آغاز کرد. این سازمان عملیات‌های اجرایی و نظارتی را همزمان به انجام می‌رساند، هرچند پس از تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384 نقش‌های اجرایی و نظارتی از هم جدا شدند.

اوراق بهادار، نوعی ابزار مالی با قابلیت نقل‌ و‌‌ انتقال به شمار می‌رود. این اوراق شامل هر نوعی (از جمله سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی وصکوک) ارزش مالی را برای مالک آن به همراه دارند. این اوراق در بازار سرمایه به سه بخش کلی «اوراق بدهی»، «اوراق حقوق صاحبان سهام» و «ابزارهای مشتقه» تقسیم می‌شوند. اوراق بهادار در بازار بورس و توسط کارگزاران و معامله‌گران طبق قانون، ضوابط و مقرراتی خاص، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

معاملات سهام در بورس تهران از شنبه تا چهارشنبه به جز تعطیلات عمومی، از ساعت 9 الی 12:30قابل انجام است. (بازه زمانی 8:45 الی 9 زمان پیش گشایش بازار است، در این زمان معامله‌گران می‌توانند سفارش‌های خرید و فروش خود را ثبت کرده و راس ساعت 9 انجام معاملات آغاز می‌شود). معاملات سهام فقط از طریق سامانه معاملات بورس قابل انجام است و سهامداران نمی‌توانند خارج از سامانه معاملاتی اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار کنند.

در گذشته انجام معاملات در تالارهای اصلی معاملات انجام می‌گرفت، اما پس از اینترنتی و آنلاین شدن سامانه معاملاتی اوراق بهادار، دیگر الزامی به حضور سهامداران در تالارهای معاملاتی نبوده و سهامداران می‌توانند با دریافت کد بورسی از سازمان بورس اوراق بهادار (سامانه سجام) و همچنین دریافت کد معاملاتی از شرکت‌های کارگزاری زیر نظر سازمان بورس اقدام به معامله نمایند.

 

فرابورس:

فرابورس یکی از ارکان بازار سرمایه به شمار می‌آید که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار مشغول فعالیت است. فرابورس به منظور دسترسی بخش عمده‌ای از صاحبان صنایع و بنگاه‌های اقتصادی که به دلیل قوانین سازمان بورس، امکان ورود آن‌ها به بازار سرمایه سخت و یا غیرممکن بود بوجود آمد. اهداف و استراتژی‌های آن به گونه‌ای طراحی شد تا بخش عمده‌ای از متقاضیان منابع مالی امکان بهره‌مندی از مزایای بازار سرمایه را داشته باشند. مهمترین ویژگی فرابورس ایران سهولت رویه‌ها در مراحل پذیرش و انجام معاملات اوراق بهادار است؛ همچنین بر اساس مقررات، همه مزایای موجود برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در زمینه اوراق بهادار و سهام شرکت‌های پذیرفته شده، در فرابورس ایران نیز وجود دارد.

فرابورس دارای ۷ بازار: اول، دوم، سوم، پایه، ابزارهای نوین مالی، شرکت‌های کوچک و متوسط و ابزار مشتقه است که قوانین پذیرش شرکت‌ها در هر کدام متفاوت است.

بازار اول فرابورس: در بازار اول، معاملات شرکت‌‌های سهامی عام انجام می‌شود.

بازار دوم فرابورس: در بازار دوم، معاملات شرکت‌‌های سهامی عام به انجام می‌رسد؛ با این تفاوت که شرایط پذیرش شرکت‌های سهامی عام در بازار دوم فرابورس شرایط ساده‌تری را شامل می‌شود.

بازار سوم فرابورس: در بازار سوم که به آن بازار عرضه نیز گفته می‌شود، سهام شرکت‌های سهامی، حق تقدم سهام، پذیره‌نویسی سهام و سایر اوراق بهادار انجام می گیرد. اما معاملات در این بازار به صورت عمده و بلوکی به انجام می‌رسد.

بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس: این بازار به منظور تامین مالی بنگاه‌‌های کوچک، متوسط و دانش‌بنیان طراحی شده و هدف آن تامین مالی این شرکت‌ها است. نحوه انجام معاملات سهام و حق تقدم خرید سهام در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران در قانون مشخص شده است. در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط معاملات سهام در دو تابلوی معاملاتی مجزا شامل تابلوی رشد و تابلوی دانش بنیان صورت می گیرد.

بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس: بازار ابزارهای نوین مالی کلیۀ ابزارهای مالی (به استثنای سهام و حق تقدم خرید سهام) انواع اوراق مشارکت، انواع گواهی سرمایه‌گذاری و انواع صکوک که مشمول ثبت یا معاف از ثبت بوده و به تأیید شورای عالی بورس رسیده‌اند را شامل می‌شود.

بازار پایه فرابورس: کلیه شرکت‌های سهامی عام که در سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده و پذیرش آن‌ها در هیچ یک از بازارهای بورس یا فرا بورس امکان‌پذیر نباشد، می‌توانند نقل و انتقال سهام خود را در این بازار انجام دهند. در این بازار معمولا شرکت‌هایی پذیرش می‌شوند که در معرض ورشکستگی قرار گرفته یا ورشکسته شده‌اند. همچنین شرکت‌ها بسته به میزان ریسک سرمایه‌گذاری در سه تابلو، زرد (دامنه نوسان ۳ درصد)، نارنجی (دامنه نوسان ۲ درصد) و قرمز (دامنه نوسان ۱ درصد) دسته‌بندی می‌شوند.

بازار ابزار مشتقه فرابورس: بازار ابزار مشتقه بهترین مکانی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند نیازهای خود را در بهترین قیمت و در کمترین زمان ممکن برطرف کنند.

 

بورس کلا:

بورس کالا ایران به دلیل ضرورت ایجاد بازار شفاف جهت تسهیل معاملات، تضمین تعهدات طرفین معامله، کشف قیمت کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه‌ای بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا و همچنین ایجاد ابزارهای مدیریت ریسک و تأمین مالی بازار کالایی تشکیل شد. در ابتدا، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت نمود. با بازنگری و تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۴ و تصمیم شورای عالی بورس، سرانجام بورس‌های فلزات و کشاورزی در یکدیگر ادغام و بورس واحدی با عنوان بورس کالای ایران تشکیل شد. بر طبق قانون بازار اوراق بهادار کلیه معاملات در بورس کالای ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌پذیرد.

انواع بازارها و محصولات معاملاتی در بورس کالای ایران:

 

 

 

 

عنوان بازار	دسته‌بندی	کالاهای شاخص بازار
بازار فیزیکی	محصولات صنعتی و معدنی، کشاورزی، پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی	فولاد، سنگ آهن، مس، آلومینیوم و...
بازار فرعی	بازار فرعی	فولاد، پلیمر، شیمیایی، روی، معدنی، سولفات، آهک، مس و...
بازار مشتقه	قراردادهای آتی و اختیار معامله	سکه، زعفران، زیره سبز، پسته و نقره
بازار مالی	سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی، صندوق سرمایه گذاری	سیمان، فولاد، سنگ آهن، گندم، سکه، زعفران، ذرت و...

 

بورس انرژی:

بورس انرژی ایران با هدف پاسخ‌گویی به نیازهایی همچون خرید و فروش منابع انرژی، تامین مالی برای تولید کنندگان، تامین مالی برای توزیع کنندگان و مصرف کنندگان، کشف قیمت روزانه حامل‌های انرژی، پوشش ریسک و شفافیت معاملاتی و... با مجوز شورای عالی بورس و اوراق بهادار و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۹۱ تاسیس شد. در بازار بورس انرژی بسته به نوع بازار و افراد مجاز به معامله، امکان دریافت کد معاملاتی و معامله متفاوت بوده و شرایط خاص خود را دارد.

مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران شامل: معافیت مالیاتی، امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بین‎الملل، امکان تأمین کالاهای مورد نیاز از طریق سازوکار شفاف سازی، امکان تأمین مالی و پوشش ریسک عرضه‎کنندگان و همچنین امکان پوشش ریسک و تأمین کالاهای مورد نیاز مصرف‎کنندگان و... است. بورس انرژی بازار‌های «فیزیکی»، «مشتقه» و «سایر اوراق بهادار قابل معامله» با تابلو‌های متعدد را شامل می‌شود. این نوع دسته‌بندی بر اساس نوع معامله، ساعت‌های معاملاتی و نوع کالاها انجام می‌پذیرد.